Satua puniki ambil titiang sakeng pitutur I
Wayah (Nyoman Narya) sane
wenten ring desa Cemagi, miwah kakin titiang (Ketut Salin) sane wenten ring desa Banjar, Kecamatan Banjar,
Kabupaten Buleleng. Taler catetan – catetan sane panggihin titiang ring pipil
sane kekaryanin olih kakin titiang, sane marupa pakeling sakeng I Wayah.
Tetujon titiang makarya satwa puniki, wantah
anggen titiang makeling majeng ring pyanak, cucu, buyut titiang benjangan,
mangda sampunang malih ipun patitaken. Indik satua puniki sekadi ring sor
puniki !
Buka rihin sadereng uning ring kawitan I
Wayah, Keluarga Pasek sane wenten ring Banjar (Buleleng), utawi keluwargan
titiang, sami kasakitan. Wenten sane buduh, wenten sane karanan ngeleak, wenten
ayan, miwah sakalwir penyakit sane sewosan.
Antuk sampun tan mresidayang antuka nanggenin
penyakit miwah kamewehan punika, kala irika raris ngerereh dedukun utawi
balian, pacang nakenang napi awinan mamaggihin indik sakadi kabaos ring ajeng
punika.
Yan pingkuda-kuda sampun nakenang ring dukun,
kabaos ring eedan dukun punika, kabaos keluargan titiang puniki durung uning
ring indik kawitan, punika sane ngawinang manggihin kasakitan sapunika. Manut baos eedan Balian, kocap keluargan titiang
puniki turunan sakeng pasek Gelgel. Sasampune kairing manut ring eedan Balian,
taler tan cocok. Malih mawali nakenang ring dukun lianan, wenten maosang pasek
Batulepang, wenten pasek Sibang, wenten malih pasek Kabayan, sami punika nenten
wenten sane cocok.
Pamuput sajeroning tahun 1915 ( masehi ),
malih nakenang ring Balian sakeng Banyuseri, taler wenten ring wawengkon
Kecamatan Banjar (Buleleng), kabaosang turunan sakeng Pasek Salahin, kawit saking desa Cemagi, Badung. Antuka tan uning
ring dija kapo genah desa Cemagi punika, jantos malinder patitaken. Raris
wenten anak sane uning ring desa Cemagi punika, madan Bapa Paing, punika
sameton satria Bedeha (Tabanan), sakewanten lacur dane tengkulak anyud wenten
ring Banjar. Dane punika ngateh ngarereh desa Cemagi punika.
Keluargan
titiang sane lunga ngarereh Kawitan duk punika Wayan Batan, Nengah Suki, lan Ketut
Teranggi. Sane ngateh lunga ngarereh desa Cemagi punika
sareng tiga, inggih punika :
1.
Wayan
Paing sameton Satria Bedeha (Tabanan)
2.
Nyoman
Rencong, sameton Tegeh Kuri, Benculuk (Kelungkung)
3.
Wayan
Dangin, sameton Pamecutan, Jimbaran (Badung)
Saking Banjar ngungsi desa Cemagi punika
nyunut, kari ngamarginin munnduk alas Danu Tamblingan. Duk punika durung wenten
margi sane becik sane dados marginin motor. Suwen pamargine sakeng Banjar nuju
desa Cemagi yening mamargi antuk cokor, suwen ipun kalih rahina.
Sadya
pisan pamargine duk punika, sarauh ring desa Cemagi, matemu ring sameton Pasek
Salahin, inggih punika :
1.
Nyoman
Narya
2.
Bapa
Rundeh
3.
I Sansan
4.
Bapa
Nuti, dane dados Pamangku ring Pura Pasek Salahin
5.
I Nia
6.
Pan
Rumbyang, dane dados Pamangku ring Pura Desa
7.
Bapa
Rindah Bandesa
8.
Wayan
Atub
9.
Ketut
Kelepug
10. Bapan Rampu
11. Mangku Runis
Malih wenten sameton sane magenah ring Dauh
margi Baleagung, inggih punika:
1.
Kiang
Rintan
2.
Bapa
Danis
Malih wenten sane ngubu ring desa Mengening :
1.
Pan
Lampud, ring Enjung Batu
2.
Pan Regeg
Inggih risampun mapanggih ring para sameton
sane kabaos ring ajeng, tur sampun sami-sami uning ring parab miwah kasaratan
sameton sakeng Banjar rauh ka Cemagi irika raris sareng sami tangkil ring Pura
Pasek Salahin, mapinunas napike jati keluarga sakeng Banjar Puniki kawit sakeng
turunan Pasek Salahin, utawi jati panjak I
Dewa Ngurah Pasek Salahin. Kala irika raris wenten anak kodal. Manut
raos dasaran sane kodal punika, kabaos jati panjak Ida keluargan titiang
puniki.
Inggih
ngawit sakeng iriki raris keluarga Pasek sakeng Banjar, sumanggup sareng
nyungsung ring Pura Pasek Cemagi, tur sampun naur penanjung batu, manut adat
desa irika, miwah sane seos-seosan sane ngeranjing ring adat desa Cemagi
punika. Maweweh-weweh banget raris pangugu keluarga sakeng Banjar, antuk
sasukat ngiring ring Pura Pasek Salahin, ngawit sakeng iriki raris meresidayang
sane pecak sakit dados seger, sane buduh dados tegteg, sane tiwas nyidayang
taler ipun ngupil-upil damuh tengai, jantos wenten sane meresidayang matelimtiman.
Satunggil rarahinan ring Pura Pasek utawi patirtan Ida, raris keluarga Pasek
Salahin saking Banjar, tangkil ngaturang bakti ring Pura
Pasek Salahin Cemagi.
Kasuwen-suwen
antuk banget doh, margine sane dados marginin motor durung wenten, maliha motor
kantun arang pisan wenten ring Bali duk punika. Punika sane ngawinang banget
abot keluarga sakeng Banjar pacang tangkil satunggil patirtan ring Pura Pasek
Cemagi. Makawinan malih raris mapinunas ring Pura Pasek, kasarengin raris
antuk para sameton sane wenten ring
Cemagi, mapinunas mangda ledang Ida I Dewa Ngurah Pasek kaaturin Malinggih ring
Banjar, mangda dangan ngaturin Ida rikala rauh patirtan Ida.
Kala irika wenten malih kodal, cutet ipun Ida I Dewa
Ngurah Pasek ledang kakaryanang palinggih ring Banjar. Benjangan rikala rauh
kala Puja Walin Ida, puput ngaturin saking Banjar kewanten.
Antuk sampun wenten pangandika sakeng dasaran sane
kodal punika, wau raris makarya palinggi (Sanggah) ring Banjar, jantos puput
tahun 1922 Masehi. Maka cihna kabecikan masameton kaluarga Cemagi kalawan
keluarga Banjar, sameton titiang sakeng Cemagi wenten taler aturan danene
marupa papendeman (akah) ring
sanggah Banjar, mapendem ring Kawitan, inggih punika, nunas lugra titiang
ngojah, palinggih I Dewa Ratu Gede Pasek, meru tumpang tiga.
Sameton sakeng Cemagi sane rauh duk punika, rikala
ngalinggihang minakadinnya :
1.
Wayah
Nyoman Narya
2.
Meme
Tarja
3.
Kak
Jaksi, miwah sewos malih sane lianan
Lian ring punika malih, keluarga sakeng Banjar
ngawentenang pakeling, miwah pasubaya ring para sameton keluarga Pasek Cemagi,
yadiastun I Dewa Ratu sampun kalinggihang ring Banjar, indik pasemetone tan
pacang pegat. Kaluarga Pasek sane ring Banjar janten pacang rauh ngelingin
pasametonan, mangda tan jantos lali napi malih yan nuju rahina puja-walin
Ida I Dewa Ratu, meresidayang rauh taler
sareng tangkil, mangda polih ngaturang bakti ring sasuhunan, yadiastun Ida
sampun katur malinggih ring Banjar.
Inggih
sapunika indike sane sampun, ngawit sakeng tahun 1915 Masehi.
Inggih jaga lanturang titiang satua puniki !
Manawita sangkaning tuduh, cocok sakadi raos sasonggane, legane tan dados
rereh sedihe tan dados kelidin. Kirang-langkung
tahun 1936, titiang madrebe rarama mawasta Ketut Tolog, nyaman Pan Bukti utawi
kaki Nengah Geladag, ngambil kurenan pada sameton sakeng Cemagi mawasta Ni
Musti pianak Wayah Nyoman Narya. Kantugi lacur, riwahu bebas rauh budal ka Desa
Cemagi kasarengin taler antuk kaluwargan-kaluwargan titiang sakeng Banjar, jaga
ngelanturang pailen anak bebas, raris
malaib Ni Musti punika merangkat ngerereh anak muani malih, yata kocap palaib ipun
ka Sogsogan.
Indike punika sane ngawinang keluwargan
titiang sasag, keluarga Banjar kalawan keluarga Cemagi. Ngawit saking iriki duk
punika kirang langkung tahun 1936, pegat hubungan keluwargan titiang sakeng
Banjar sareng keluwarga Cemagi. Pateh-pateh makta kimud, jengah, puniki sane
ngawinang keluwarga sakeng Banjar kimud malih merika, sapunika taler keluwarga
sakeng Cemagi kimud rauh ka Banjar.
Kasuwen-suwen
sampun tahun 1955, sedek dina anu titiang lali ring dina jeg mentik manah
titiang eling ring pitutur kakin titiang, yata kocap kawit leluhur titiang
sakeng Desa Cemagi. Daweg punika titiang kantun masekolah ring Buleleng
(Singaraja) ring Sekolah Guru tingkat B utawi SGB. Kandugi mentik manah titiang meled pisan uning ring pecak
desan leluhur titiang ring dija kapo genah ipun, sarat pisan-pisan manah
titiang jaga lunga merika ngerereh Kawitan.
Raris sadya pamargin titiang, nyidayang rawuh
ka desa Cemagi punika, taler sajeroning tahun 1955. Sane nyarengin titiang
merika :
1.
Wayan
Rekadi
2.
Nyoman
Karma
3.
Wayan
Dangin
4.
Nyoman
Dangin
5.
Titiang
Ketut Kariana
Inggih sakeng iriki malih manyambung
pasemetonan, mangda becik sekadi sane sampun. Sering raris titiang budal ka
Cemagi, ring sapunapine sareng keluwarga, ring sapunapine titiang newek.
Rrikala nuju Puja Walin Ida ring Pura Pasek taler titiang tangkil, mangda polih
taler ngaturang bakti ring I Dewa Ratu.
Pecak sakeng iriki taler keluwargan titiang
sakeng Cemagi, sering taler budal ka Banjar. Tan wenten malih madaging kimud,
antuk sampun mawali becik-becik. Dadiannya sering silih unyain, napi malih
ritatkala madrebe gawe ageng minakadi ngaben, pateh saling unyain-saling
tatingin rikala madrebe gawe ageng.
Inggih
mangda gelis puput satuane, sadaweg Pak Wayan Dana dados Bupati ring Badung
(Denpasar), wenten raris wawangunan sane mawasta Persatuan Warga Pasek Sanak Pitu taler kabaos Pasek Sapta Resi. Pamekas, warga Pasek sane wenten ring desa Cemagi
nunggil dados asiki. Maka cihna Persatuan Warga Pasek Sanak Pitu punika sampun
wyakti bersatu, polih makarya upacara ngaben
nunggil ring para Warga Pasek kewanten ring desa Cemagi, kirang langkung tahun
1966.
Lanturang
titiang malih satuane, sampun mawali becik pasametonan titiang puniki,
kasuwen-suwen, wenten pabesen keluwargan titiang sakeng Cemagi ngengken
keluwargan titiang numbasang duk, sane mawit sakeng desa Pedawa pacang mangge ring Pura
Pasek.
Sadereng titiang ngelanturang satua puniki,
pinih rihin titiang nunas lugra pisan ring sasuhunan titiang, I Dewa Ratu
Ngurah Pasek, mangda sampunang titiang keni raja pinulah, antuk purun titiang
majarang aturan sane sampun lintang, sinampura yening raosang antuk basa kasar.
Mangda sampunang titiang kabaos lega seluk ring Ida Sasuhunan titiang. Dading
suksman manah titiang nyatua puniki, mangda wenten anggena pakeling ring
sameton titiang warga Pasek Salahin.
Inggih antuk wenten pabesen keluwarga sakeng
Cemagi sakadi kabaos ring ajeng, irika
raris keluwargan titiang sane ring Banjar marerembayan, mangda nyidayang numbas
duk sakeng desa Pedawa, jaga mangge aturan ring Pura Kawitan. Puput adung
parerembayane, awinan kadurus raris numbas duk tur sampun katurang rauh ring
Desa Cemagi, sakewanten keh ipun tan wenten aturang titiang iriki. Maheletan
yan amon napi kapo suwen ipun, malih maturan marupa jinah, kampuh satunggil
tangkil ka Pura Kawitan, taler tan satuayang titiang iriki yan akudang rupiah kapo akeh ipun.
Mawali
satuan titiang malih, sahusan ngawentenang upacara Pangabenan Warga Pasek ring
Cemagi, yan maheletan kudang sasih kapo titiang lali, wenten malih pabesen
sakeng panitian Pura Kawitan, sane miterangang kaluwarga Pasek Salahin ring
Banjar kantun madrebe utang siya tali rupiah, sane mangge kekenan ring pura. Indike puniki raris sane ngawinang keluwarga
titiang ring Banjar kadi tengkejut, antuk nenten uning ring napi-napi dados
madrebe utang.
Irika raris keluwargan titing marerembayan
malih. Manut pananmpen titiang kaluwarga Banjar, Pura punika satmaka umah,
keluwarga ring Banjar madrebe umah, keluwarga titiang ring Cemagi taler madrebe
umah. Napkala sameton sakeng Cemagi rauh ka Banjar, jeg sampun kasukserah napi
luwir sane wenten ring Banjar, satmaka sareng-sareng neruwenang sakeng teben
rauh keluwan, ten ja perlu malih miturunin napi luwir wawangunan sane wenten
ring Banjar. Sapunika taler titiang sakeng keluwarga Banjar, napkala budal ka
Cemagi tan ja malih ngobetang napi luwir kawentenan ring jumah Cemagi, sapunika
penampen titiang keluwarga sakeng Banjar.
Pamuput keluwarga sakeng Banjar ngawentenang utusan
ka Cemagi, jaga mretiyaksayang indik pabesen sane rauh sakeng Panitia Pura
Kawitan Punika, seosan ring punika mangda uning,sira panitia punika, sira sane
makarya, yening keluwargan titiang sakeng Pasek Salahin, sapunapi titiang
keluwarga Banjar tan nahanin polih undangan rauh mangkin. Yening manut
undang-undang sane kabaos organisasi, indike punika banget nyimpang ring
undang-undang organisasi. Inggih cutet ipun, sane dados utusan ka Cemagi : Ketut Kariana (titiang), lan Made Gatra.
Sarauh ring desa Cemagi, matemu ring para
Pengurus Pura Utawi Panitia, ring Pura Pasek. Sane dados Pengurus duk Punika :
1.
Mangku
Desa/ Mangku Lendra
2.
Mangku
Pasek
3.
Gurun
Kaler
4.
Gurun
Sudira
5.
Beli
Pinia, miwah para sameton lianan
Irika raris titiang miterangan indik pamargin
Odah titiang ngarereh kawitan sakadi satuane ring ajeng. Antukan titiang
kaluwarga sakeng Banjar sampun taler makarya palinggih, taler sakeng paican Ida
Sasuhunan manut eedan Dasaran sane kodal, puput titiang ngaturin sakeng Banjar
kewanten. Nanging napkala titiang keluwarga sakeng Banjar nuju iseng budal ka
Cemagi, raris nuju patirtan Ida Sasuhunan, titiang sareng wantah ngaturang
bakti kewanten, tatujon sane lianan nenten wenten. Maliha yan ngatuju titiang
budal ngojog patirtan Ida, pasti wenten aturan titiang sane marupa jinah,
kampuh, malih sakeluwir aturan lianan.
Panitia sekeha panti, minakadi dane Mangku
Lendra sane ngewakilin sekeha panti punika tan meresidayang mutusang
parerembayane duk punika, antukan gelisan
sampun sandikala. Maliha tan becik rasane ngawentenang debat ring pura.
Irika raris titiang ngidih tempo, antuk sampun gelisan sandikala, mangda
pengurus panti punika nyantos rauh titiang malih tigang rahinane.
Gelis
satuayang titiang iriki, malih tigang rahinan ipun malih titiang budal ka
Cemagi, sareng adin titiang Nyoman Sadia. Panujun titiang rauh ka Cemagi pinih
rihin ngojog Meme Tarja, raris simpang malih ring dane Kak Jaksi. Sakeng iriki manah titiang jaga rauh ring jeron dane
Mangku Lendra, sane dados wakil anggota sekeha Panti punika. Mungguing tatujon
manah titiang ka jeron dane Mangku,
pacang nakenang:
1.
Napi awin
keluwarga Pasek Cemagi (Salahin) wenten ring Cemagi?
2.
Sakeng
napi kesah I Wayah jantos rauh ring Cemagi?
3.
Napene
sane mawasta Salahin?
4.
Sira sane
makarya Pura Kawitan pinih rihin?
Antukan dane Kak Jaksi sampun uning ring
tatujon manah titiang rauh ring dane Mangku, irika raris titiang tan kewehin
pisan rauh merika. Dane Kak Jaksi puniki
taler tangkejut ring awig-awig sane kakaryanin antuk sekeha Panti punika sane
kawedar olih dane Mangku Lendra. Raris Kak Jaksi puniki miterangang, mangda tan
rauh titiang ring jeron dane Mangku, tur dane ngengken titiang mangda satunggil
budal ka Cemagi, ugi tangkil ring Ida Batara Kawitan, ngaturang pangebakti.
Benjangan yening wenten napi-napi sakeng
panitia utawi para anggota Sekeha Panti punika, dane pacang miterangang tur
muputang napi luwir sane wenten irika. Dane pacang miterangang ring para Sekeha
Panti sami indik Sejarah Pura punika,
rauh ring palinggih Ida sane wenten ring Banjar. Dane sane uning ring indik
sejarah Pura Kawitan punika, napi malih palinggih sane ring Banjar, dane sane
sareng duk ngalinggihang ring Banjar. Duk ngalinggihang punika, kocap ragane
kantun bajang sareng dane Meme Tarja.
Inggih dadiyannya tan durus titiang rauh ring
jeron dane Mangku. Sayewakti sukat raos dane Kak Jaksi, sausan punika yan ping
kuda sampun titiang budal ka Cemagi sinambi tangkil taler ngaturang bakti ring
Ida Batara Kawitan, nenten indik napi-napi sane rauh ring titiang kaluwarga
Banjar.
Kasuwen-suwen,
nuju Buda Cemeng Langkir, tanggal 9 Mei 1979, wenten keluargan titiang rauh
budal ka Cemagi nuju patirtan Ida Batara Kawitan. Sane budal duk punika:
1.
Ketut
Dalem (memen titiang)
2.
Putu
Sumarni (pianak titiang di nyama)
3.
Ketut
Raka (ipah titiang)
Duk punika malih mawali indike sekadi ring
ajeng punika. Tambis-tambis keluwargan titiang puniki tan kewehin maturan ring
Ida Batara Kawitan.
Raris wenten paridabdab saking wit mula nyaman
titiang sakeng odah titiang, mawasta Ketut Tarja. Wahu raris kewehin maturan.
Sahusan maturan, sakeng Panitia Pura mapetang surat ring titiang keluwarga
Banjar. Cutet daging surat punika, keluwarga Pasek Salahin sane wenten ring
Banjar, kakeninin papeson (kekenan), manut keputusan sekeha Panti. Indik
papeson punika sapuniki:
“Yening
keluwarga ring Cemagi keni asiki, sane ring Banjar keni kakalih, antukan yan
kala wenten ayahan, keluwarga sakeng Banjar tan meresidayang rauh.”
Inggih mangda gelis satuan titiang, antuk
sampun wenten piteket saking dane Kak Jaksi ring titiag, tanggal 12 Mei 1979
malih titiang budal ka Cemagi jaga nakenang daging surat sane kapapetang olih
Panitia. Rauh ring irika, takenang titiang dane Kak Jaksi nanging lacur tan
wenten kari, sampun dane padem. Irika raris titiang matemu ring para Panitia,
magenah ring Pura Pasek. Sane dados wakil duk punika taler dane Mangku Lendra
sareng sameton sane seos-seosan malih.
Duk punika taler durung wenten kaputusan sane
tepat. Dane mangku tan wenten tan purun ngewehin utawi ngelarang pacang tangkil
ring Pura Kawitan. Kakenken titiang malih pitung rahina malih rauh merika,
sakewanten titiang tan wenten meresidayang rauh. Raris tanggal 5 Desember 1979
sane wahu lintang puniki malih titiang budal ka Cemagi sareng keluwargan
titiang, pacang ngerereh keputusan sakeng Panitia, sinambi taler pacang maturan
ring Batara Kawitan. Sane lunga duk punika: Ketut Kariana, Made
Pasek, Putu Sedana , Wayan Jawit, Ketut
Dalem, Putu Sukarsa, Ketut
Sumartini, Ketut Gemuh, Made
Suyasa, Putu Sumarni, lan Putu Kajeng.
Duk puniki wau wenten keputusan Panitia, yan
tan keluwarga sakeng Banjar nganutin keputusan Panitia punika tan wenten
kewehin maturan ring Pura Kawitan.
Kaputusan
Panitia puniki tampen titiang sakeng dane Gurun Kaler, boya ja sakeng Ketua
Panitia, tan wenten titiang polih matemu ring para pengurus Pura Panti punika.
Malih
ngeninin Pura Hyang Ibu, duk tanggal 12 Mei 1979 sane
wahu lintang polih takenang titiang ring dane Meme Tarja, Gurun Kaler, Gurun
Jaksi sira kewanten sane nyungsung Hyang Ibu Punika?
Daweg punika karaosang, wantah sameton Pasek
Salahin Kewanten, keh ipun wantah enam belas ( 16 ) kuron. Raris daweg titiang
budal tanggal 5 Desember 1979 sane wahu lintang puniki, malih takenang titiang
ring dane Gurun Kaler, keraosang kocap pateh, sabatek sane nyungsung ring Pura
Pasek sami nyungsung. Makawinan Pura Hyang Ibu punika taler kakeninin awig-awig
sakadi ring Pura Pasek Kawitan. Malih raris titiang nakenang ring dane Meme
Tarja, nakenang sanggah sane wenten ring umah dane Meme Tarja, sira sane
maduwe?
Dane Meme Tarja ngeraosang, kocap sanggah
punika deruwen sane wenten ring karang punika kewanten. Antukan kantun titiang
keangkenin sameton olih dane Meme Tarja, Gurun Sudira, Ketut Tarja, Ketut
Kariana, punika awinan titiang purun nyelang panataran sanggah ring dane Meme
Tarja.
Sakeng rika titiang ngaturang bakti ring Ida
Batara Kawitan kalih Ida Batari Hyang Ibu, sinambi ngaturang uninga, nunas
sinampura antuk tan meresidayang titiang rauh tangkil ring palinggih Ida. Sane
ngawinang tan meresidayang tangkil, awig-awig Panitia utawi Sekeha Panti punika
sane ngewehin titiang tangkil. Sapunika piuning titiang nyawang sakeng
panataran Sanggah dane Meme Tarja.
Inggih
rauh iriki dumun puputang titiang satuane, mangda para sameton titiang minakadi
Warga Pasek Salahin sami uning. Dumadak satua puniki wenten pikenoh ipun
amatra! Benjangan jaga lanturang titiang malih antuk pamargin dane I Wayah
sakeng Gelgel kesah ka Cemagi, jantos wenten taler rauh ring desa Banjar.
Om Santih, Santih, Santih Om...